Wednesday, December 6, 2006

Монголчууд бид ирээдvйн хєгжлийн гарц “Тавантолгой”-гоо тойрч нэгдэх болох нь

Хэрэв ашигт малтмалын хуульд стратегийн ордуудад Монгол Улс 51 хувийг эзэмших эрхтэй гээд шууд заагаад єгчихсєн бол энэ удаагийн Ерєнхийлєгчийн ОХУ-д хийх айлчлалд санаа зовох шалтгаан байхгvй амар суух байлаа.

Гэтэл эргэж хургасан, шийдвэргvй гишvvдийн олхиогvй алхмаас болж монголчууд хєгжлийн тулгуур гэж байсан ордоосоо салах шахаж байна-
Монгол Улсын тєрийн тэргvvний хойд хєршид хийж буй айлчлалтай холбогдуулан уул уурхай, ашигт малтмал, тvvн дотроо Тавантолгойн орд газрын асуудал хэвлэл мэдээллийн анхаарлын тєвд байна. Энэ асуудлын талаарх байр сууриа илэрхийлэн ирvvлсэн иргэний нийтлэлийг “АЭ” нийтэлж байна. Материалд дурдагдсан зvйлс нь сонины нийтлэлийн бодлоготой нийцэх албагvйг эрхэм уншигчид болгооно уу.

Таван толгойн ордод Ємнєговь аймгийн хойд хэсэг, Дундговь аймаг тэр чигээрээ хамрагддаг. Энэ ордыг ашиглах талаар бvр 1968 оноос эхлэн ярилцаж ирсэн тvvхтэй. Нэг бол мєнгє дутаад, нэг бол дэлхийн зах зээлд нvvрсний vнэ унаад ашиглах боломж тэр бvр гарахгvй байсаар хагас зууныг єнгєрєєжээ. Ордыг бvхлээр нь ашиглах тєсєл нь дэлхийд томоохонд тооцогдох тєсєл юм.

Энэ бол дэлхийн хамгийн том арван vйлдвэрийн нэгд тооцогддог Эрдэнэтийг ашиглах тєслєєс ч, Оюу толгойн тєслєєс ч нvсэр тєсєл юм. Уг нь энэ ордыг ашиглаж улс ардын аж ахуйгаа єєд нь татах сонирхол манай хуучны удирдагчдад байжээ. Гэвч оросууд ашиггvй гэж vзэж “социализмын материал техникийн баазыг байгуулах нєєцєнд” vлдээжээ. Чилид цэргийн эргэлт гарснаар зэсийн гачигдалд орж, Эрдэнэтийг ашиглахаас єєр аргагvй болж байсан коммунист лагерийн тэргvvн ЗХУ-д коксжих нvvрсний хоёр ч том сав газар байжээ.

Нєгєє талаас комксжих нvvрс олборлосноор Монголд хvнд vйлдвэр, тэр дундаа гангийн vйлдвэрлэл хєгжиж болох байв. Тємрийн томоохон ордууд Монголд хангалттай байв. Коксжих нvvрс олборлож эхэлмэгцээ Монголын удирдагчид В.И.Лениний хэлсэнчлэн “хvнд vйлдвэр хєгжvvлэх” замаар коммунизмыг тєгс байгуулахын тулд системийнхээ бусад орнуудтай, магадгvй Монголтой харилцах харилцаагаа идэвхжvvлэхийг илт шохоорхож байгаа Японтой хамтраад эхэлнэ гэж болгоомжилж байв.

1960-аад оны сvvлчээр эдийн засаг нь vсрэнгvй хєгжсєн Япон ч тvvхий эдийн шинэ нєєцийн эрэлд гарч, тvvнийхээ тєлєє хэдийг ч тєлєхєєс буцахгvй байжээ. Тухайн vед Монголд хэрэгжvvлэх, тэр дундаа говьд хэрэгжvvлэх гурван тэрбум гаруй долларын тєслийг хамтран санхvvжvvлэхэд Японы 18 корпораци, компани бэлэн байжээ. Албан ёсны санал нь ч ирсэн гэдэг.

Асуудлыг Монголын Сайд нарын Зєвлєл /Засгийн газрын танхим/ хэлэлцэж бараг л авчихсан ч яадаг юм гэдэгтээ тулаад байхад Ю.Цэдэнбал “Та минь бид ЗХУ, социалист хамтын нєхєрлєлийн орнууДтай харилцах харилцаагаа яах болж байна аа” гэж хэлээдбуцаачихсан гэдэг. Энэталаар МVХАVТ-ын дарга байсан Єлзийн Дорж гуайн дурсамжинд бий. Япончууд Монголын коммунист удирдагчдын хvлээж аваагvй тєслєє удтал санагалзаж байсан бєгєєд Монголын удирдагчид ч vvнийгээ санасаар байжээ.

1990 онд Ардчилсан хувьсгал ялмагц Монгол-Японы хамгийн анхны хамтарсан vйлдвэр нь Дарханы Тємєрлєгийн vйлдвэр байсан юм. ЭЗХТЗ-ийн орнуудын шугамаар хийсэн хайгуулын ажил нь Монголыг ашигт малтмалын “арвин сан” болохыг тодорхойлжээ. Бvр 1998 онд Таван толгойн нvvрсний орд ба Оюу толгойн зэсийн ордын лицензийг эзэмшиж байсан дэлхийд алдартай ВНР корпораци зvгээр л хаяад явчихсан билээ.

Учир нь тэр vед Азийн хямрал дэлхийг нэрвэж, уул уурхайн тvvхий эдийн vнэ навс унаж, ойрын ирээдvйд єснє гэх найдвар тун бага “нvvрс шорооноос хямдарсан” vе. Монголын хэвлэлvvд Ємнєговь мэтийн ашиггvй аймгуудыг “улгэрлэвээс Хонгконг лугаа адил хєгжvvлэхийн тулд тvрээслэе” гэж бичиж байлаа. Азийн эдийн засгийн хямрал эхэлж, Азийн зах зээл энэ хямралыг давж гарах эсэхэд ихээхэн эргэлзэж байв.
Монголоос гарах тvvхий эдийн гол хэрэглэгч, vйлдвэрлэгчид тєвлєрсєн Азийн хямрал даамжирвал дэлхий нийтийг ч хамарч магадгvй байсан тул том хєрєнгє оруулагчид хvртэл хаширлаж, Азид оруулж буй хєрєнгєє эргэж хянаж, зарим нь бvр эргvvлэн татаж байжээ. Vvнд нь Монгол, ВНР орсон хэрэг л дээ. Гэтэл Азийн хямрал богино хугацаанд зогссон тєдийгvй тєрєєс хvлэмжинд єсгєж байсан том корпорациудын тал нь сvйрээд зогссон билээ.

Азийн эдийн засгийн нэг том сул тал нь энэ хямралаар арилж, нэгэнт амьдрах чадвартай болсон vйлдвэрvvд эргэн сэхэж, хєгжлийн хурдац нь дэлхийд гvйцэгдэхээ болив. Харин энэ vед ВНР Монголд хаяад гарсан ашигт малтмалын лицензээ эргvvлэн авч болох эсэхийг сонирхож эхэлжээ. Монголоос хєрєнгєє татах шийдвэр гаргахад гол vvрэг гvйцэтгэсэн тус компанийн захирлуудын зєвлєлийн нєлєє бvхий гишvvн нас барснаар энэ сонирхол илт идэвхжиж бодит vйл явц болж эхэлжээ.
Тэр хvний хатуу байр сууринаас болоод ВНР Монгол дахь ордуудаа буцаан авахдаа хугацаа алджээ. Гэтэл энэ зуур єнєєх ордууд нь хэдийнэ эзэнтэй болсон байлаа. Оюу толгойг “Айвенхоу майнз” авч, харин “Таван толгой”-д Монголын компаниуд хяналтаа тогтоочихжээ. Уг нь Таван толгойг монголчууд бие даан ашиглаж чадвал бvр муудаа ордын ихэнхийг эзэмших замаар бусадтай хамтран ашиглаж чадвал яаж ч муу ашиглалаа гэсэн Монголын 2.5 сая хvн подхийгээд явчихна гэсэн vг.

Нєгєє талаас Таван толгой бол vндэсний даймондуудыг тєрvvлэх орд. Энэ ордод єнєєдєр хєрєнгє оруулсан хvн ирээдvйд Монголдоо тогтохгvй нєлєєтэй хєрєнгєтєн болно. Энгийнээр тайлбарлавал Монгол Улс Марксын онолоор бол хєрєнгєтний нийгмийн замаар орсон улс. Монгол Улс Япон, Солонгосын хєгжлийн замыг загвар болгоё гэвэл vндэсний томоохон хєрєнгєтнvvдийг зохиомлоор ч болов тєрvvлэхээс єєр аргагvй. Тэгвэл Таван толгойн ордоо єєрсдєє ашиглах хэрэгтэй.

Vндэсний томоохон хєрєнгєтнvvдийг бий болгоё гэтэл социалист сэтгэлгээнээсээ салаагvй монголчуудын тухайд хєрєнгє оруулж байгаа Монголын иргэд нь ангит нийгмийн vзлээр “айхтар мєлжигчид” болж харагдаад байгаа бололтой. Гэхдээ єєр нэг зам бий л дээ. Тэр нь Африкийн зам буюу бvх баялгаа харийнханд єгєх. Хорь гучин жилийн дараа харвал бизнес хийдэггvй атлаа баяжсан хэдхэн улстєрч дарангуйлагчтай, хоосон нvх тэвэрсэн улс болох зам. Орос ах нар ч гялайлгаж байна даа гэж баярлаж гvйсээр 70 жилийн дараа юу ч vгvй хоцорсноо монголчууд єнєєдєр мартаагvй. Тэгэхээр Монголын аль чадалтай, сvйхээтэй иргэн байгалийн баялгаа ашиглаад єєрийн улсаа єєд нь татаад явахаас єєр аргагvй болоод байна.
Тєр харин хэрхэн, яаж стратегийн ач холбогдолтой томоохон ордуудыг ашиглахад оролцох вэ? Тєрийн vндсэн vvрэг нь нийгмийн менежмент гэдэг чадварлаг цєєн хvнээр хэрхэн олонхийг залж явах вэ? Хамгийн гол нь иргэд нь яавал модоо барьчихгvй, сэтгэл хангалуун амьдрахуйц нєхцєл бvрдvvлэх вэ гэдэгт л оршдог. Нэгэнт 2.5 сая хvн бvгдээрээ бизнес эрхэлж, бvгдээрээ хєлгvй баян болох боломж байхгvй учраас гарааны ижил нєхцєлєєс тасарсан нэгэн vеийн хєрєнгєтнvvдийг дэмжих замаар бvх ашгийг єєртєє, улсдаа шингээх нь тєрийн бодлого. Эрх ашиг гэдэг хийсвэр зvйл, мєнгєн ашиг нь бодитой зvйл. Харин эрх ашиг нь мєнгєн ашгийг бий болгодог тийм тогтолцоо нєхцєлийг бид бодох ёстой. Таван толгойн ордын тухайд бид жинхэнээсээ vндсэрхэж бас болно.

Єєрєєр хэлбэл, энэ ордын ихэнхийг яаж ч байсан монголчууд л мэдэлдээ байлгаж гэмээ нь бид хєгжинє. Хэрэв гадныханд vнэмлэхvй ихэнхийг нь тавиад туучихвал бид хоосорно. Иймд яг ийм нєхцєлд бид vндэсний хєрєнгєтнvvдээ дэмжихээс єєр гарц алга. Энэ бол Орос, Хятадад єгєхєєс єєр гурав дахь зам юм. Монголчууд єнєєдєр єєртєє итгэх итгэл алдарч байгаа нь хамгийн том гай дуудаж болзошгvй.
Хятадад єгєєд жаахан ашгийг хvртэх хамгийн амархан. Эсвэл оросуудад єгєєд сэтгэл амар сууя гэвэл бас л амархан. Гэхдээ амархан эхэлсэн зvйл эцэстээ амаргvй зууныг бий болгоно. Нєгєє талаар гадныхан ашиглая гэвэл ашигладаг, vгvй гэвэл больчихдог тэр цаг vеэс бид холдсон байна. Єєрийн газар нутагт байгаа баялгаа єєрсдєє л мэддэг болсонд бидний эрх чєлєєний vнэ цэнэ буй.
Таван толгойг хэн эзэмших вэ?
Японы шинэ Элчин сайд Ардчилсан намын даргатай уулзахад байлцсан юм. Японы шинэ Ерєнхий сайд гадаад зээл тусламжаа эрс багасгах болсон тухай тэрээр ярихдаа “манай тєсєв асар их алдагдалтай байгаа” гэж онцолсон юм. Тvvний ярианаас урьд ємнє Вьетнамд ажиллаж байсан юм болов уу гэж таамагласан. Учир нь тэрээр Вьетнамын олсон амжилтыг олонтаа дурдаж байлаа. Vнэнийг хэлэхэд шулуухан зантай, тохитой энэ хvн єнєєдєр Монголд элчин байхад яг таарсан хvн юмсанж.
МАХН-ын дарга нартай тэр бас уулзсан бололтой юм. Ерєнхий нарийн бичгийн дарга С.Баяртай Японы Элчин сайд “Дипломат хvнд баймгvй шулуухан ярьсан” гэж хэлж байсан. Чухам юу ярьсныг нь таамаглаж байна л даа. Элчин сайд эдийн засгийн бvтцээ єєрчлєх ёстой гэж зєвлєсєн байх. Харин МАХН-ынхан єєрчлєхєд хvнд байна гэсэн болов уу. Элчин сайд “Япон Улс зээл тусламжийнхаа хэмжээг багасгаж магадгvй, ийм vед танай улс эдийн засгийн бvтцээ єєрчилж гэмээ нь ямарваа хvндрэл vзэхгvй байж болох сайн талтай” гэж vнэнээсээ зєвлєж байж билээ. Монгол Улс яагаад хангалттай сvv vйлдвэрлэх чадалтай мєртлєє Оросоос сvv авдаг юм бэ гэж асууж байсан. Vнэндээ тийм. Єнгєрсєн жилvvдэд Монгол Улс бараг 18 тэрбум ам.долларын тусламж авсан байна. Vvний 40 хувийг Япон Улс дангаараа єгсєн. Гэтэл єнєєгийн Монгол Улсын байж байгаа байдал нь эдийн засагтай нь харьцуулахад дэндvv их мєнгє єгсєн аль ч орны хувьд туйлын муу, єгсєн мєнгєндєє харамсмаар байгаа нь vнэн юм.

Одоо монголчууд эдийн засгаа аваад явчих ухаан суувал суухаар хугацаа єнгєрчээ. Хэрэв зээл тусламжийг цаашид єгєєд байвал Монгол хатуужихгvй, хєгжихгvй гэж vзэж байна. Яг vнэнийг хэлэхэд бид ч ингээсэй гэж хvсч байна.
Асар их зээл тусламж нь монголчуудыг тэжээгдмэл, сул дорой болгосон байна. Чухам энэ л хамгийн аюултай зvйл агаад vvнээс зайлсхийх боломж нєхцєл юу байгааг харцгаая л даа. Эдийн засгийн бvтцээ єєрчилж, экспортын vйлдвэрлэлд илvv анхаарал тавихыг зєвлєсєн ноён Элчин сайдын зєвлєгєєний хариуд vvнийг хэрэгжvvлэх нєхцєл муу байгаа талаар хоёр шалтгаан хэлсэн юм.

Нэгдvгээрт, ОХУ 1990 оноос хойш одоо хvртэл Монголд хатуурхсан хэвээр байгаа юм. Vнэндээ Оросын импортын болон экспортын єндєр татвар нь манай улсын нэгтом гарцыг хаачихаад байгаа нь экспортын чиглэлтэй vйлдвэрлэл хєгжvvлэхэд маш том саад болж байгаа билээ. Хоёрдугаарт, ємнєд хєрш БНХАУ нь дэлхийн томоохон vйлдвэрлэгч орон юм. Тус улсад маш хямд єртгєєр vйлдвэрлэсэн бvтээгдэхvvн ОХУ-ын зах зээлийг дvvргээд зогсохгvй, манайзах зээлийг ч дvvргээд vйлдвэрлэл сэргэхэд том “гай” болж байгаа билээ. Ийм нєхцєлд бид бvтцээ єєрчлєхийн оронд уул уурхайн салбарт илvv найдлага тавьж байна даа гээд харин та бvхэн зээл тусламж бус хєрєнгє оруулалтаар дэмжинэ vv гэж хvссэн.

Тэрээр харин “хєрєнгє оруулалт оруулахад туйлын хvнд байна” гээд шинэ батлагдсан Ашигт малтмалын тухай хуульд жаахан таагvй байгаа бололтой нь ажиглагдсан юм. Элчин сайдын vгнээс дараах дvгнэлтийг хийж болохоор байна.
Нэгдvгээрт, япончууд Монгол дахь нєлєєллєє эргэн харж хянаж эхэлсэн юм биш байгаа? Хоёрдугаарт, хоёр хєрштэй уул уурхайн салбарт єрсєлдєх боломжгvй тус улс эдийн засгийн бvтцээ єєрчилбєл тэр чиглэлийг нь дэмжих нь дээр гэж vзсэн болов уу? Ингэж гэмээ нь япончууд Монгол дахь нєлєєллєє хадгалж vлдэхээс єєр гарцгvй гэж vзсэн юм болов уу? Оросын сэргэлт нь япончуудыг болгоомжлоход хvргэж байж магадгvй юм. 16 жил эрх чєлєєтэй тийчигнэхдээ vнэндээ тэр эрх чєлєєгєє хадгалчих зvйл тун жаахан хийсэн монголчууд бид ахиад хоёр хєршийнхєє хавханд орж байгааг жаахан сэхээтэй хvн харж олохоор байна.

Геополитик бол муухан нийтлэлчийн хоргодох сvvлчийн булан” гэж нэг vг байдаг учраас энэ талаар нэг их мэдэмхийрэмгvй байна. Гэхдээ єнєєгийн нєхцєл байдлыг харвал байдал бишдээд явчихжээ. Бvх зээл тусламжийн 40 хувийг дангаараа хангадаг улс тvvнийгээ эргэн харж эхэлж байгаа бол бусад нь бvр ч долоон дор юм тєлєвлєж байж магадгvй нь. Яаж ч тайлбарласан Элчин сайд “эдийн засгийн бvтцээ л єєрчил” гэсэн зєвлєгєєн дээрээ хатуу байлаа. Тэрээр хэрэв єнгєрсєн жилvvдэд Засгийн эрх барьж байсан хvн сонссон бол ичиж vхмээр шулуухан шvvмжлэлийг хэлж байсан. Яг энэ л МАХН-ын Ерєнхий нарийн бичгийн дарга С.Баярын эгдvvг хєдєлгєє болов уу. Манай нам л улс орныг авч явж чадах ганц нам гэсэн ихэрхэл МАХН-д єнєє хэр байдаг авч тэр авч явсан алдаагаа сонсох нь тэдэнд ямар юмны таатай байх билээ .Vнэндээ бас нєлєє бvхий намын хувьд АН-ынхан ч эвгvйцмээр л юм билээ. “Дэндvv илэн далангvй ярьсан бол уучлаарай” гэж ноён Элчин сайд хэлж байсан. Гэвч vнэн vгийг яалтай билээ. Ийм “баярлам” зєвлєгєєний хариуд шаралхаж суух цаг биш, яахаа бодсон нь дээр. Яг vнэндээ Японы Элчин сайдын зєвлєгєє бол шууд утгаараа хамгийн зєв гарцыг л онож хэлсэн vг байлаа.

Иймэрхvv зєвлєгєєг эрх барьж байгаа нам шууд тусгаж, цаг алдалгvй хэрэгжvvлж эхлэх ёстой байх. Харин нэгэнт цаг алдчихсан зvйл дээр бид яах вэ? Таван толгойн ордыг ашиглах асуудал хоолой дээр тавьсан хутга болчихоод байна. Vндсэндээ оросуудад Таван толгойг бараг алдчихаад сууж байна. Японы Элчин сайдад хэлсэн шигээ бид ашигт малтмалдаа тулгуурлаж босч чадна гэх итгэл єнєєдєр бараг алдарч байна. Хэрэв оросууд Таван толгойн 51 хувийг эзэгнэдэг л юм бол монголчуудын лус болох єнгєрнє.

Ашигт малтмалтай холбоотой vймээн шуугиан дєрвєн жил vргэлжилсний эцэст монголчууд байгаа ашигт малтмалаа нэг бол хятуудтай, эсвэл оросуудтай “хамтарч” ашиглахаас єєр гарцгvй болчихсон юм биш байгаа гэж бодогдох боллоо. Аюултай нь энэ хоёр хєрш монголчуудыг дээрэлхээд сурчихсан тєдийгvй, бvр яах гэж байгааг нь алганы хээ уншдаг шиг мэддэг болчихсон улс.Сvvлийн vед Таван толгой руу хийж бус оросуудын хvчтэй тvрэлт нь япончуудыг болгоомжлоход хvргэж байх шиг.

Оросуудад єнєєгийн нєхцєлд хэд хэдэн давуу тал бий болчихоод байна. Тарифын асуудал. Гаалийн татвараа буулгахыг монголчууд 16 жил царай алдан гуйж байгаа боловч оросууд хєдлєхгvй байна. Vvний зэрэгцээ цахилгаан эрчим хvч, шатахууны vнийг байнга нэмэх замаар дарамталдаг нь хэвээрээ. Банк, санхvvгийн салбарт нєлєєгєє хурдан тэлж байна. Эрдэнэт, Улаанбаатар тємєр зам болон Монросцветметийн 51 хувийг мэдэлдээ авахаар илэрхий санаархдаг болж байна.

Vvний нєгєє талд хятадууд байна. Монголчууд эдийн засгийн хувьд Хятадаас vнэмлэхvй хамааралд оржээ. Бvхий л єргєн хэрэглээний бараагаа Хятадаас татаж байна. Дотоодын vйлдвэрлэл хєгжєєгvй учраас манайх тvvхий эд экспортлоод оронд нь єргєн хэрэглээний бараа л авдаг. Юун техник, технологи, ноу хау. Ийм л ядарсан улс. Єнєєгєєс 16 жилийн ємнєх Орос, Хятадын байр солигдоод байна. Хятадын хvчирхэгжил нь монголчуудыг учраа олохоо байтал айлгаж байгаа нь vнэн. Иймд vед олон нийтийн сэтгэл зvй оросуудад нэн таатай эргэж байгааг ч анхаарахгvй єнгєрч болохгvй. Монголчуудын далдхан хvсэл нь “оросууд л ороод ирээсэй, тэгвэл бид айх аюулгvй” гэж шивэгнэж байна. Vнэндээ бол Орос, Хятад хоёрын аль нь ч ялгаагvй

Монголыг эрхэндээ баттай байлгах, Монголоос их ашиг олохыг л хvсч байгаа билээ. Жорж Буш монголчуудыгзоригжуулахын тулд айлчлан ирж, АНУ Монголын гурав дахь хєрш гэж хэлээд ч монголчуудын айдас хvйдэс дарагдахгvй л байна шvv дээ. Энэ бvхнийг бий болгосон гол “гай” нь “Оюу толгой”, “Таван толгой”-н орд газар юм. Хуучин Ерєнхий сайд их єрийг тэглэхийн тулд оросуудтай болгоомжгvй тохироо хийсэн нь vvнийг бvр нэрмэж байна. Vнэндээ бараг 100 хувь монголчуудынх болчихсон байсан Эрдэнэтийн 49 хувь эргээд оросуудын гарт орсон тєдийгvй, дээрээс нь Таван толгойг нэхэж байна. Ингэхдээ оросууд нэг л тоо хэлж байна. Энэ нь 51 хувь. Бид Монголд байгаа бvх хамтарсан vйлдвэрvvдийнхээ 49 хувийг эзэмшиж байх хугацаандаа Монголоос юу ч олж хvртэхгvй байсан гэж хэлж байна. Тэр ч vнэний ортой л байх. Гайтай нь оросууд байтугай монголчууд єєрсдєє юу ч хvртэхгvй байсан. Цєєхєн хэдэн этгээд л бvх ашгийг нь хvртэж байсан нь хамгийн эмгэнэлтэй. Тэгээд эргээд харвал монголчууд Орос болон Хятадын дарамт шахалтын эсрэг тогтоод vлдчих юу ч vгvй л 16 жилийг ардаа хийсэн байна. Орос, Хятадын єрсєлдєєн єнєєдєр “Таван толгой”-н ордын 51 хувь руу илэрхий идэвхтэй явж байна.

Таван толгойн тухайд бид гуравдагчаас шууд тусламж авах ямар ч нєхцєлгvй болчихоод байна. Учир нь энэ ордын лиценз Монголын консорциумын мэдэлд байна. Ядаж 1998 онд хаяад явсан дэлхийн хэмжээний аварга компани “Би Эйч Пи”-н мэдэлд байсан бол… Гурав дахь гарц байхгvй юм гэж vv? Vнэхээр арга тасарсан уу? Єнєєдєр монголчууд мэгдэж гvйцээд хятадуудыг Таван толгой хvртэл давшуулах уу? Оросуудыг ємнєє барих уу гэдгээс єєр ухаанаа олохоо байчихаад байна. Оросууд ч гэсэн монголчууд аюулгvй байдлаа бодвол биднийг оруулахаас єєр замгvй гэж “зєвлєж, сургаж” байна. Хэрэв ашигт малтмалын хуульд стратегийн ордуудад Монгол Улс 51 хувийг эзэмших эрхтэй гээд шууд заагаад єгчихсєн бол энэ удаагийн Ерєнхийлєгчийн ОХУ-д хийх айлчлалд санаа зовох шалтгаан байхгvй амар суух байлаа. Гэтэл эргэж хургасан, шийдвэргvй гишvvдийн олхиогvй алхмаас болж монголчууд хєгжлийн тулгуур гэж байсан ордоосоо салах шахаж байна. Уг нь

Таван толгойн ордыг бvр єнгєрсєн зууны жараад оны сvvлчээр нээчихсэн. Тэгэхэд Донбасс, Кузбассдаа хангалттай коксждог нvvрстэй оросууд хєрєнгєє харамлаж, социализмын материал, техникийн баазынхаа нєєцєд vлдээчихсэн. Гэтэл коммунизмд хvрэх мєрєєдєл нь балран унамагц ЗХУ бутраад Донбассаа Украйнтай хамт тавиад туучихсан. Єнєєдєр Орос-Украйны харилцаа тиймхэн байгаа тул оросууд Таван толгойг санажээ. Гэтэл монголчууд энэ ордоо яаж ашиглахаа мэдэхгvй бужигнаад сууж байв. Дэлхийн зах зээлд нефть, ашигт малтмалын тvvхий эдийн vнэ суга єссєн нь Оросын коммунизмын суурь болсон хvнд vйлдвэрийн салбарыг нь vхлээс аварчээ. Шинэ эргэлтийн бодлого дээр хvнд vйлдвэрийг нэмбэл коммунизм болно гэдэг байсан. Харин єнєєдєр зах зээл дээр хvнд vйлдвэрийг нэмбэл Орос буцаад дэлхийн гол гvрэн болох гэж байж ядаж байна. Ган хайлуулах vйлдвэрvvд нь сэргээд одоо идэш тэжээл нэхэж байна. Харин тэр идэш нь хажууханд нь унхиагvй монголчуудын дор хэвтэж байна.

Монголчуудыг дуудаж авчраад зєвшєєрvvлчихвэл болох нь тэр. Ганц гайтай нь хятадууд Монголоос авсан тємрийн хvдрээ Монголын нvvрсээр хайлуулах гэж тооцсон байна. Нєгєє талаар, Япон, Ємнєд Солонгос єндєр vнээр коксжих нvvрс авахад бэлэн байгаа нь бvр их олз гэсэн vг. Оросууд чармайж байгаад Хойд, Ємнєд Солонгосыг холбосон тємєр замыг нь нээсэн нь бvр ч завшаантай хэрэг болжээ. Vvнээс ч таатай нь Монголд Улс тєрийн хямрал туйлдаа хvрч, Хятадаас айсан айдас нь улангасал болж тvvнийг нь улстєрчид дэвэргэж алдаагаа нуухыг хvсч байна.

Єнгєрсєн 16 жилд монголчууд оросуудгvйгээр амьдраад явж чадахаа харуулсан. Vндэсний шинэ хєрєнгєтнvvд тєрєн гарсан байна. Ордын лицензийг гартаа оруулсан тэд єєрсдєє бие даан ашиглана гээд гэдийчихвэл оросууд яалт ч vгvй болж магадгvй. Харин Монгол Улсын хууль нь гадаадынханд таатай учраас хятадууд, оросууд 51 хувь руу шунаж байна.

Харин энэ санаархлаа хэрэгжvvлэхэд тэдэнд Монголын тєрийн шийд хэрэгтэй учраас Ерєнхийлєгчийг нь оросууд, Ерєнхий сайдыг нь хятадууд “урьж” аваачин єєрсдийн дарамт шахалтаа хийж байна. Учир нь Монголын ямар ч бизнесмен Монголын тєрд захирагдахаас яах билээ? Таван толгойг эзэмшиж байгаа Монголын консорциумд олон улстєрч орсон тул тэднийг унагаахаар улс тєрийн тэмцэл хийж байгаа иргэний хєдєлгєєнvvд тэрхvv “консорциумыг” нь барьж авчээ.

Маш эрч хvчтэй идэвхжсэн иргэний хєдєлгєєнvvд энэ Монголын консорциумыг бvхий л аргаар шvvмжилж байгаа нь тэднийг ард тvмний дэмжлэгээс нь салган, улмаар оросуудад залгиулах магадлалтай болгож байна. Гэвч оросууд нэг хvчин зvйлийг таагаагvй байж магадгvй. Vндэсний vзэл жинхэнэ утгаараа сэргэсэн энэ vед монголчууд яг энэ асуудал дээр нэгдчихэж болох билээ. Иймээс тэднийг сєрж чадах том консорциум оросуудад хэрэгтэй болжээ. Vvндээ Элчин сайд байсан М. Дерковскийг тєдийгvй бас зарим монголчуудыг ч татан оролцуулж байгаа юм байна. Монголчууд бид ирээдvйн хєгжлийн тvлхvvр ордоо хамгаалж vлдэхийн тулд нэгдэх хэрэгтэй болох нь. Ордын ихэнхийг эзэмшихийн тулд ээмэг бєгжєє тавьсан ч болно.
С.Доржбат

Эх сурвалж: Ардын эрх

2006-12-06

Sunday, December 3, 2006

Н.Баяртсайхан: Оюу толгойг эзэмшигчдэд гэнэтийн ашгийн татвар ногдуулах боломжгүй

Оюу толгойн ордыг ашиглах Хєрєнгє оруулалтын гэрээний тєсєл болон улсын тєсвийн орлогын зарцуулалт зэрэг асуудлаар Сангийн сайд Н.Баяртсайхан Єнєєдєр

сонинд єгсєн ярилцлагыг толилуулъя.


-”Айвенхоу Майнз” болон “Рио Тинто” компанитай байгуулах Хєрєнгє оруулалтын гэрээг УИХ-аар хэлэлцэх байсан ч хойшлогдчихлоо. Энд ямар шалтгаан байна вэ?

-Хєрєнгє оруулалтын гэрээний анхны тєслийг нэлээд урт хугацаанд ажиллаж бэлэн болгосон. Тєслийг эхлээд Үндэсний аюулгvй байдлын зєвлєлєєр хэлэлцvvлнэ. Эндээс дэмжлэг авбал Засгийн газрын хуралдаанаар оруулж шийдвэр гарсны дараа УИХ-д єргєн барих ёстой. Харин энэ гурван vе шатны эхнийх дээр нь бид зогсчихоод байна.

Тєслийг Үндэсний аюулгvй байдлын зєвлєл хэлэлцээд тодорхой зєвлємж гаргаж єгсєн. “Айвенхоу Майнз” болон “Рио Тинто” компанитай хийх гэрээнд хэд хэдэн асуудлыг нарийвчлан авч vзэх шаардлагатай байгааг анхааруулсан. Одоогоор яг ийм асуудал байна гээд тодорхой хэлэхэд арай эрт байна. Монгол Улсын vндэсний аюулгvй байдалд нєлєєлєхгvй, нєгєє талаар хєрєнгє оруулагчаа хохироохгvй, гомдоохгvй талд гэрээгээ хийхийг бодож байна.

Оюу толгой vнэхээр том орд газар болохоор vvнийг ашиглах тєсєл бас агуу том юм. Яарвал даарна гэдэг шvv дээ. Угтаа бол энэ тєсєл улс орны ирээдvйг тодорхойлох хєтєлбєр учраас нэлээд ул суурьтай хандах ёстой. Хоёр тал асуудлыг дахин хэлэлцээд санал нэгдвэл Үндэсний аюулгvй байдлын зєвлєлд эргэж тайлагнана. Дараа нь Засгийн газрын хуралдаанаар оруулна.

-Жишээ нь, яг ямар асуудалд анхаарахыг зєвлєсєн юм бэ?

-Мэдээж энэ тєсєл урт хугацаад хэрэгжих учраас алс хэтийн ирээдvйг харах нь чухал. Иймд тєсєлд ажиллах боловсон хvчин, инженер техникийн ажилтнуудын нэлээд хувь нь монголчууд байх, тєрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг нэмэгдvvлэх бололцооны талаар дахин судлах гэх мэт асуудлыг тавьсан.

-Оюу толгойн ордын 34 хувийг Монгол Улс vнэгvй эзэмшихээр боллоо гэж тєсєл боловсруулагчид ярьж байгаа. Гэтэл Монголын Засгийн газар энэ хувийг эзэмшихийн тулд 900 сая ам.долларын “єр тавьж” байгаа гэх. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Монголын Засгийн газар 34 хувийг 1.35 тэрбум ам.доллараар худалдаж авах ёстой гэсэн саналыг гадны талаас анх тавьж байсан. Учир нь “Рио Тинто” “Айвенхоу Майнз” компанийн 10 хувийн хувьцааг 300 гаруй сая ам.доллараар худалдаж авсан. Энэ ханшаар тооцоход 34 хувийн хувьцаа 1.35 тэрбум ам.доллартай тэнцэж байгаа юм. Харин хэлэлцээрийн явцад бид 34 хувийг vнэ тєлбєргvйгээр эзэмшихээр тохиролцож чадсан.
Гэхдээ Оюу толгойн ордыг ашиглахад, vйлдвэр аж ахуйн газрыг барьж байгуулахад 2.7 тэрбум ам.долларын хєрєнгє оруулалт хэрэгтэй. Нэгэнт бид хувьцаа эзэмшиж байгаа учир хєрєнгє оруулалтын тодорхой хувийг хариуцах ёстой. Ингээд Монголын талд ногдох хєрєнгє оруулалт 900 орчим сая ам.доллар болж байгаа юм.

-Энэ мєнгийг 10-15 жилийн хугацаанд тєлж дуусна гэж тооцсон гэл vv?

-Хугацаа vvнээс богино байх магадлал бий. Хамгийн муу хувилбараар авч vзэхэд 10, дунд нь 5-6, сайн нь 3-4 жилд багтаан барагдуулах боломжтой гэж тооцсон. Үнэндээ хєрєнгє оруулалтын 2.7 тэрбум ам.долларыг аль аль тал хариуцахгvй шvv дээ. Энэ зардлыг vйлдвэр єєрєє vйл ажиллагаагаараа нєхнє гэсэн vг.

-”Айвенхоу Майнз” компани Оюу толгойн орд ашиглах цогцолбор тєлєвлєгєєндєє зэсийн vнийг 2000 ам.доллараар тооцсон гэсэн. Энэ тооцоогоор гэхэд л 15 тэрбум ам.долларын ашигтай ажиллах юм билээ. Дэлхийн зах зээл дээр зэсийн vнэ ийм єндєр байхад Монгол Улс гэнэтийн ашгийн 68 хувийн татварыг тэглэх шаардлага байгаа гэж vv?

-Бид хэд хэдэн хувилбараар тооцсон л доо. Хамгийн муу буюу бага байх хувилбар нь нэг тонн зэсийн vнийг 2450 ам.доллараар бодсон. Хоёр дахь нь 5000, гурав дахь хувилбар 7000 ам.доллар. Ингээд хамгийн муу хувилбараар тооцоход Монгол Улсад ногдох ашиг 27 орчим тэрбум ам.доллар болж байгаа юм.

-Яагаад 2450 ам.доллар гэсэн хувилбарыг сонгосон юм бэ?

-Бага ашиг авахыг хvсдэг хєрєнгє оруулагч гэж байхгvй шvv дээ. Єєрийн эзэмших хувь хэмжээг нэмэгдvvлэхийг л бодно. Тэгэхээр хамгийн муу хувилбараар авч vзэхэд л монголчуудад ашигтай гэдгийг харуулах гэсэн хэрэг. Ийм тооцоо гаргаснаар vйлдвэрлэсэн зэсээ тонн тутамд нь 2450 ам.доллараар худалдана гэсэн vг биш шvv дээ.

-Гэнэтийн ашгийн 68 хувийг авахгvйгээр тохиролцсон шалтгаан юу байна вэ?

-Үнэнийг хэлэхэд бидэнтэй хэлэлцээр хийж байгаа тал энэ татварыг хvлээн зєвшєєрєхгvй байгаа. Хэрвээ 68 хувийн татвар авна гэвэл манайд хєрєнгє оруулах ямар ч боломжгvй гэдгээ шууд мэдэгдсэн. Хєрєнгє оруулагчийн энэ саналыг Монголын тал харгалзаж vзэхээс єєр аргагvй. Тэгээд ч Хєрєнгє оруулалтын гэрээг бид зєвхєн “Айвенхоу Майнз” болон “Рио Тинто” компанитай хийж байгаа хэрэг биш. Энэ тєсєл хэрхэн шийдэгдэж, хаашаа эргэх вэ гэдгийг хараад сууж байгаа гадаадын хєрєнгє оруулагчидтай давхар хийж байгаа гэдгийг мартаж болохгvй. Хэлэлцээр амжилтгvй болбол, зэсийн vйлдвэрлэлээр дэлхийд тэргvvлдэг хоёр том компанитай бид хэл амаа ололцож чадахгvй бол Монгол Улсад орж ирэх хєрєнгє оруулалт маш хvнд байдалд орно.

-Оюу толгойн ордын нєєц шавхагдах тэр цагт уурхайн хаалтын нєхєн сэргээлтийг Хєрєнгє оруулалтын гэрээний тєсєлд хэрхэн тусгасан нь єнєєдрийг хvртэл тодорхойгvй байна. Энэ асуудалд манайх ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-”Рио Тинто” компанийн хувьд дэлхийн 44 оронд уул уурхайн чиглэлээр vйл ажиллагаа явуулдаг. Арвин туршлагатай энэ компанид байгаль орчны нєхєн сэргээлтийн талд тодорхой тогтсон стандарт гэж бий. Энэ стандартынхаа дагуу ажиллахыг бид шаардаж байгаа.

-Оюу толгойн ил уурхайг ашиглаж дууссаны дараа 700 метр гvн нvх vлдэх юм билээ. Тєсєлд тусгаснаар энэ нvхийг тэр чигт нь орхихоор тєлєвлєжээ. Ингээд орхичихож болох юм уу. Энэ талаар ярьсан зvйл бий юу?

-Би техникийн нарийн ширийнийг сайн мэдэхгvй юм. Гэхдээ газрын доорх зэсийн хvдрийг авчихаар хєрс доошоо суух нь мэдээж. Тэнд маш том хонхор vvснэ гэсэн vг. Харин энэ хонхрыг тэр чигээр нь vлдээх vv, эсвэл эргvvлж тэгшлэх байдлаар нєхєн сэргээлт хийх vv гэдгийг судалж байгаа. Угаасаа энэ асуудлыг дараа дараагийн хэлэлцээрийн явцад нарийвчлан тодорхойлох юм.

-Таны тооцоогоор Хєрєнгє оруулалтын гэрээг УИХ-аар ойролцоогоор хэдийд хэлэлцэх бол?

-Сангийн сайдын хувьд энэ гэрээг аль болох хурдан хиймээр байна. УИХ-ын хаврын чуулганаар багтаан хэлэлцvvлээд, vйл ажиллагааг нь хурдхан эхлvvлмээр байна. Гэвч энэ асуудал ганц надаас хамаарахгvй шvv дээ. Тэгээд ч ийм том тєсєлд хєнгєн хийсвэр хандаж болохгvй ээ.

-”Алтан дорнод Монгол” компани Засгийн газрыг шvvхэд єгсєн. Энэ асуудал юу болсон бэ?

-Тус компани маш єчvvхэн шалтгаанаар шvvхэд гомдол гаргасан. Зарим бvтээгдэхvvний vнийн єсєлтийн албан татварын тухай хуульд єєрчлєлт орсонтой холбоотойгоор. Тэд хvчин тєгєлдєр бус хуулиар татвар авсан хэмээн гомдол гаргасан юм. Татварт тєлсєн 611 сая тєгрєгийг Засгийн газраас буцааж авна гэсэн. Энэ маргаан Чингэлтэй дvvргийн шvvхэд анх яригдсан. Харин манайх Нийслэлийн шvvхэд давж заалдсанаар анхан шатны шvvхийн шийдвэрийг хэрэгсэхгvй болгох тухай шийдвэр гарсан.

-УИХ 2006 оны тєсвийн гvйцэтгэлийг хэлэлцэж байна. Тєсвийн зарлага 60-аад тэрбум тєгрєгєєр хэтэрсэн тухай асуудал хєндєгдлєє. Яагаад ийм зарлага гарчихав аа?

-Тєсвийн зарлага 59 тэрбум тєгрєгєєр хэтэрсэн тухай асуудлыг УИХ-ын хуралдаанаар яригдсан. Энд УИХ-аас баталсан тєсвийг хэтрvvлээд зарцуулчихсан, хууль зєрчсєн асуудал байхгvй. Уг нь бид зарим бараа бvтээгдэхvvний vнийн єсєлтийн албан татвараар 86 тэрбум тєгрєг орж ирнэ гэж тооцсон юм. Харин гvйцэтгэлээр 177 тэрбум тєгрєг болж єссєн. Энэ мєнгийг бид тєсвийн зарлага болгож бичээд Монгол Улсын хєгжлийн санд орлого болгож тавьсан. Тодруулбал, Монгол Улсын хєгжлийн сангийн мєнгийг Монголбанкинд байршуулж хадгалах ёстой. Харин тєсвийн мєнгийг Тєрийн санд байршуулдаг. Ер нь энэ бол санхvvгийн бичилтийн асуудал. Тvvнээс биш тєсєвлєсєн мєнгийг Засгийн газар vрээд, техник тоног тєхєєрємж худалдаж аваад, хєрєнгє оруулалт хийгээд, байшин барилга барьсан, цалин, тэтгэвэр тэтгэмж нэмчихсэн асуудал байхгvй ээ.

2006 онд эдийн засагт 8.4 хувийн єсєлт гарсан. Тєсвийн тэнцэл хоёр дахь удаагаа эерэг vзvvлэлттэй ашигтай байлаа. Нийт тэнцлийн ашиг ДНБ-ий дєрєв орчим хувьтай тэнцvv гарлаа. Бас нэг онцолж хэлэх зvйл бол Монгол Улсын гадаад худалдаа анх удаа ашигтай гарсан.

-2007 оны тєсвийн тодотголыг хэзээ хэлэлцэх вэ?

-Засгийн газрын хуралдаанаар энэ долоо хоногт хэлэлцэнэ. Бид 2007 оны тєсвийг зохиохдоо нэг тонн зэсийн vнийг 6000 ам.доллараар тооцсон. Гэтэл дэлхийн зах зээлийн ханшийг сvvлийн саруудад харахад зэсийн vнэ 7000, зарим vед 8000 ам.долларт хvрч байна. Иймд нэг тонн зэсийн vнийг нэмэгдvvлж дунджаар 6600 ам.доллараар тооцлоо. Энэ тохиолдолд Монгол Улсын тєсєвт орж ирэх орлого 170 орчим тэрбум тєгрєгєєр нэмэгдэх юм.

Үvнээс гадна “Эрдэнэт” vйлдвэрийн ТУЗ хуралдаад Монгол Улсад 97 тэрбум тєгрєгийн ногдол ашиг хуваарилахаар шийдвэрлэсэн. Ингээд зэсийн vнийн нэмэгдэл 170-аад тэрбум, ногдол ашгийн 97 тэрбум, нийт 260 гаруй тэрбум тєгрєгийн шинэ эх vvсвэр гарч ирж байна. Бид энэ мєнгєнд багтааж тєсвийн тодотголыг хийж байгаа.

-Шинэ эх vvсвэрийн ихэнх хувь нь нийгмийн халамжид зарцуулагдахаар байгаа юу?

-Ерєнхийдєє нийгмийн хамгааллын арга хэмжээнд зарцуулагдана гэж ойлгож болно.

-Дэлхийн зах зээлээс хамаардаг ийм эрсдэлтэй орлогыг нийгмийн халамжид зориулж байгаа нь зєв vv. Зэсийн vнэ гэнэт унавал яах вэ?

-Засгийн газрын мєрийн хєтєлбєрт тусгасан арга хэмжээнvvд учраас ард тvмэндээ амласан амлалтаа биелvvлэхээс єєр аргагvй. Иймд улс тєрийн намууд сонгуульд оролцохдоо эхлээд улс орныхоо эдийн засгийн бололцоо, хvч чадлыг сайтар тооцож байх нь чухал.

Зэсийн vнэ єндєр байгаа vед орж ирсэн орлогыг нєєц болгож хадгалах, хуримтлуулах, цаашид vнэ буурсан vед ашиглах нь зєв. Бид энэ асуудлыг судалж холбогдох шийдвэрvvдийг гаргасан. Тухайлбал, зарим бараа бvтээгдэхvvний vнийн єсєлтийн албан татвараас Монгол Улсын хєгжлийн санд орж ирж байгаа орлогыг гурав хувааж байгаа. Нэг хэсгийг нь шинэ гэр бvл, хvvхдэд гэх мэт нийгмийн хамгааллын арга хэмжээнд зарцуулна. Бас хєрєнгє оруулалтад буюу дэд бvтцийн асуудлыг шийдвэрлэхэд гуравны нэгийг нь зарцуулахаар шийдвэрлэсэн. Харин vлдсэн гуравны нэгийг санхvvгийн нєєц болгож хадгалж байгаа. Ингээд 2006 онд орсон 177 тэрбум тєгрєгийг гурван багц болгоход нєєцєд гэхэд 60-аад тэрбум байна гэсэн vг. Үvний тодорхой хэсгийг байдал эвгvй болсон vед ашиглахаар хадгалж байна.

-2006 онд тєсєв захиран зарцуулагчдын 60 гаруй хувь нь тєсвєє хэтрvvлжээ. Үvнийг хэрхэн шийдэх ёстой вэ?

-УИХ-аас тєсєв ерєнхийлєн захирагчдад тєсвийг нь баталж єгдєг. Батлагдсан тєсєв Сангийн яамны Тєрийн санд байршдаг. Тєрийн сангийн газар тэдгээрийг сар сараар нь хуваарьт оруулдаг юм. Тєсєв захирагч тухайн сард хуваарилагдсан мєнгєє л авах эрхтэй. Үvнээс илvvг манайхаас авах боломжгvй. Гэтэл зарим агентлаг, тєрийн ємчийн vйлдвэр аж ахуйн газрууд олсон орлогоо ашиглачихдаг явдал бий. Жишээ нь, АМГТХЭГ, Гадаадын иргэн, харьяатын асуудал эрхэлсэн албад дээр ийм зєрчил гардаг.

-Тєсєв хэтрvvлэгсдэд ямар нэг хариуцлага ногдуулах уу?

-Юутай ч УИХ-аар тєсвийн гvйцэтгэлийг нэг бvрчлэн хэлэлцэнэ. Хэрэв шаардлагатай бол хариуцлага тооцох болно.

-Хєрєнгийн биржид Засгийн газрын “40000 орон сууц” бондын ээлжит арилжаа энэ удаад амжилтгvй болжээ. Энэ юунаас болов?

-Засгийн газар энэ онд нийт 150 тэрбум тєгрєгийн бонд гаргах эрхтэй. Єнгєрсєн пvрэв гаригийн арилжааны хувьд бид анх удаа туршилт хийж vзсэн. Жилийн 6.6 хувийн хvvтэй, хоёр жилийн хугацаатай бонд арилжих шийдвэрийг Сангийн сайдын хувьд гаргасан. Учир нь богино хугацаатай бонд урт хугацааны томоохон хєрєнгє оруулалт хийх санхvvжилтийн эх vvсвэр болж чадахгvй байна. Харамсалтай нь урт хугацаатай бонд худалдаж авах хувь хvн, арилжааны банк одоогоор алга. Хамгийн гол нь манай бондын хvvгийн хувийг голжээ. Иймд хvvг нэмэгдvvлэх талаар дахин судална.